ÔNG CHA QUẢNG TRỊ
Người mà tôi đang kể với quý anh chị là một cố đạo người Pháp đã có quá trình gắn bó lâu dài với Quảng Trị như là quê hương thứ hai của Ngài dù sự gắn bó đó có những giai đoạn lịch sử tưởng như tách Ngài ra khỏi miền đất mà nơi đó Chúa đã tác hợp cho họ như cuộc hôn phối không ai có thể chia lìa được.
Đó là Linh mục Etcharren, người mà giáo dân Đông Hà, Cam Lộ và nhiều người Quảng Trị thương mến gọi Ngài bằng một từ đơn giản dễ phát âm là Cha Ét (âm đầu của tên ông … Etcharren ) hay là Ông Cha Quảng Trị.
Họ tên đầy đủ của người là Jean Baptiste Etcharren J.B , quê vùng Irouléguy tỉnh Pyrenees-Atlantiques miền Tây Nam nước Pháp, kế biên giới Tây Ban Nha. Người sinh năm 1932, thụ phong linh mục từ 02-02-1958 tại chủng viện Thừa Sai Hải ngoại Paris ( tên tiếng Pháp của dòng tu này là Société des Missions Étrangères de Paris được thành lập năm 1653 do sự khởi xướng của cố đạo Alexandre de Rhodes (Cha Đắc Lộ người khai sinh chữ Quốc ngữ) và công lao của các linh mục Francoise de Pallu và Lambert dela Motte).Hội Thừa Sai Paris là nơi điều hành các vị linh mục Pháp đi khắp các nước trên thế giới để truyền đạo (giải thích của thầy Đào Văn Nhẫn – cựu GS trường TH Nguyễn Hoàng là người có mối quan hệ gần gủi với Cha Etcharren). Ngay trong năm đầu tiên được thụ phong, ngày 22-4-1958, Tân linh mục 26 tuổi này đã lãnh sứ mạng qua truyền giáo tại Việt Nam và không ngờ xứ sở này đã cuốn hút cả trái tim và khối óc của ngài như là duyên nợ bền lâu.
Nói như Trần Giuse trong trang FB cá nhân:
“ Cha là nhân chứng Nước Trời,
Con dân đất Pháp, sống đời nước Nam.
Như là vật mọn người phàm,
Quên mình phục vụ hàng ngàn chiên con.
Những nơi hiểm hóc núi non,
Nghèo nàn, thất học Cha còn dấn thân…”
Xin được trở lại câu chuyện của Cha Etcharren với người dân QT:
Mùa hè năm 1972, Quảng Trị trở thành biển lửa, Cha là người đưa giáo dân Đông Hà, Gio Linh, Cam Lộ, và cả dân không phải Thiên chúa giáo vào Đà Nẵng, tạm cư tại trại Hòa Khánh là nơi đóng quân cũ của quân đội Mỹ. Chiến sự ở Quảng Trị vẫn tiếp diễn, nhận thấy không thể để dân hồi cư nên vào tháng 3 năm 1973 cha đã tìm phương kế lâu dài bằng cách liên hệ với nhà chức trách tỉnh Bình Tuy ( nay là Tỉnh Bình Thuận) và Chương trình Khẩn hoang Lập Ấp của CP Việt Nam Cộng Hòa do Quốc vụ Khanh Phan Quang Đán đảm trách để cấp đất ở các vùng Tánh Linh, Động Đền, Hàm Tân cho họ vào canh tác và trang bị trợ cấp vật phẩm, nông cụ…. Thời đó những vùng đất này còn hoang sơ, nghe kể lại ở Tánh Linh, Động Đền còn nhìn thấy voi.
Nhờ tầm nhìn và sự quan tâm của Cha mà một bộ phận người dân Quảng Trị không phân biệt lương cũng như giáo đã vào sinh cơ lập nghiệp tại tỉnh Bình Tuy cũ. Với tính chịu thương chịu khó, siêng năng và sáng tạo , cùng với đất đai màu mỡ họ đã phát hoang, làm rẫy, trồng trọt , góp nhặt tích lũy dần dà đã biến vùng này thành một nơi trù phú, sầm uất như ngày nay. Theo lời kể của thầy Hoàng Đằng, và anh Đoàn Đức, CHS Nguyễn Hoàng (cả 2 đều là cựu Hiệu trưởng trường TH Nguyễn Phúc Chu) Cha Etcharren bằng tài ngoại giao của mình đã xin được 100 lượng vàng mua cho ngôi trường công lập này một khu đất rộng 5 ha để phát triển giáo dục vào tháng 1-1975 thời anh Đoàn Đức làm hiệu trưởng. Khi biết tôi có sự quan tâm đặc biệt đến những việc Cha đã làm cho dân QT, anh Đoàn Đức chia sẻ với tôi qua điện thoại: “ Nghe tin Cha qua đời, ngày 21/9 anh xin lễ ở Giáo xứ Thánh Linh, Tân Hà, Hàm Tân nơi ngày xưa anh gặp Cha. Nguyễn Phúc Chu là ngôi trường công, không dính dáng gì đến Thiên chúa giáo cả. Nhưng khi anh thay anh Hoàng Đằng làm hiệu trưởng, Cha Etcharren qua sự giới thiệu của Cha Audice ( là người rất thân thiết với anh Đoàn Đức thời ở cư xá sinh viên Xavie ở Huế), đã tặng anh 100 lượng vàng để mua 5 ha đất xây trường đệ nhị cấp NPC. Ân tình này của Ngài, anh không bao giờ quên.”
Thời còn sống, thầy Lê Văn Quýt, cựu giáo sư Trường TH Nguyễn Hoàng-Quảng Trị, thường nhăc đến Cha với lòng biết ơn vô hạn về những gì Ngài đã làm cho gia đình thầy và nhiều người dân Quảng Trị vào Bình Tuy theo chương trình di dân này.
Ngày 26 tháng 9 năm 2017, nhân chuyến về Hàm Tân thăm Cha với một số anh trong Ban Điều hành cư xá Sinh viên Quảng Trị tại số 223 Công Lý cũ (nay là đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa) do Cha thuê và tài trợ toàn bộ việc ăn ở, tôi có gặp anh Trương Tuyến, Trưởng ban LL CHS Nguyễn Hoàng Quảng Trị tại Bình Thuận. Khi nói đến Cha, anh Tuyến chia sẻ:” Hiện nay chỉ riêng huyện Hàm Tân đã có 8.416 người Quảng Trị trong đó có 72 anh chị em CHS Nguyễn Hoàng anh Trị ạ. Cuộc sống của chúng tôi ngày hôm nay tương đối đầy đủ, con cháu được ăn học nên người tử tế. Có được như thế là nhờ công lao ban đầu của Cha Etcharren đó”.
Tôi tính nhẩm nếu tính rộng hơn huyện Hàm Tân, số dân QT hiện nay có thể nhiều hơn mấy lần con số của anh Trương Tuyến báo.
Nhắc đến chuyến đi này, xin kể nguyên do mình có ấn tượng về Cha. Số là sau 30 tháng 4 năm 1975, mất nguồn trợ cấp của gia đình nên khoảng tháng 6, 1975 tôi xin vào tá túc tại Cư xá Sinh viên Quảng Trị với mong muốn ở lại SG tiếp tục con đường học vấn. Cư xá này do Cha Etcharren thành lập khoảng 1 năm (?) trước 1975 với mục đích nhân đạo giúp cho con em người Quảng Trị xa nhà, hoàn cảnh khó khăn, không phân biệt tôn giáo, có nơi ăn chốn ở theo học đại học. Cha giao việc điều hành cư xá cho một Ban chấp hành do sinh viên bầu chọn. Hàng tháng Cha ghé hỏi thăm việc học tập và sinh hoạt của sinh viên và chi tiền sinh hoạt. Tưởng đâu mọi việc suôn sẻ, tập thể khoảng 40 sinh viên chúng tôi yên tâm phần nhà ở và ăn uống để theo việc bút nghiên thì chỉ vài tháng sau đó Cha nhận lệnh của nhà cầm quyền buộc phải về Pháp. Cư xá không còn nguồn tài trợ nên đóng cửa, anh em chúng tôi mỗi người tứ tán một nơi, mạnh ai nấy sống để tồn tại trên đất Saigon.
Bẳng đi 42 năm sau, đầu tháng 9 năm 2017 tình cờ đọc trên fb của một anh bạn có post tấm hình của Cha. Mừng quá tôi hỏi thăm để mong có dịp chiêm ngưỡng và vấn an người đã hết lòng với nhiều người, trong đó bản thân mình cũng có một thời gian mang ơn bảo bọc.
Biết rằng Cha là một người vĩ đại, nổi tiếng của Giáo hội thì làm sao ngài có thể nhớ đến một nhóm nhỏ sinh viên ngày xưa ỏ một cư xá. Nhất là tôi chỉ là cậu sinh viên vào tá túc chưa tới 3 tháng ngắn ngủi , và chưa một lần được diện kiến Người. Nhưng không sao, sống trên đời chịu ơn ai mà có dịp được gặp để nói một lời CÁM ƠN thì đó là việc nên làm và phải làm! Huống gì đây là một Ông cha Quảng Trị người mà nhiều người dân QT hàm ơn, hoăc nghe nói đến Cha với lòng ngưỡng mộ vô biên thì sao mình lại bỏ quá dịp may trời cho này!
Thế là vào ngày đẹp trời 26 tháng 9, 2017, nhóm cựu SV cư xá QT gồm Trần Phong Dũng, Hồ Thanh, Dương Đức Trị và tôi cùng hẹn nhau đi Hàm Tân, Bình Thuận thăm cha. Nơi Cha nghỉ dưỡng sau khi phẫu thuật xương cột sống là Tu Đoàn Bác ái Xã hội Tân Hà, Huyện Hàm Tân. Trong khi chờ gặp người, chúng tôi đã ra sân vườn của dòng tu để viếng mộ Đức cha Phaolo Nguyễn Thanh Hoan (1932-2014), nguyên Giám mục chánh tòa giáo phận Phan Thiết, đồng sáng lập Tu đoàn Bác Ái Xã hội. Cha Hoan cũng là người ngày xưa dựng nên trường Trung học Đắc Lộ ở Đông Hà, và từ năm 1972 đã cùng chia sẻ ngọt bùi với dân Quảng Trị tại Hàm Tân, năm 1972 người sáng lập làng thiếu nhi Bồ Câu Trắng ở Bình Tuy…Đức cha Hoan qua đời năm 2014 để lại bao niềm mến thương cho mọi người.
Đến 11 giờ chúng tôi vào thăm Cha. Với dáng người uy vệ, phong cách nhẹ nhàng, nói giọng Quảng Trị thật rõ ràng và đặc sệt, người đã tiếp chúng tôi trong tình thương mến vì chúng tôi là người Quảng Trị. Chúng tôi nhắc lại cư xá sinh viên QT số 223 đường Công Lý nơi mà người chọn địa điểm, ký hợp đồng thuê nhà và mỗi tháng một lần lái xe đến thăm viếng và giao tiền phụ cấp cho sinh viên ăn học. Người chỉ cười và trả lời là có nhiều biến cố và việc xảy ra trong quá khứ nên không thể nhớ nổi. Tuy nhiên khi nhắc đến Quảng Trị thì người sinh động hẵn và nhớ rất rõ. Cha kể sau 1975 sau khi bị buộc về Pháp, người đã theo đoàn công tác của Công giáo qua Hà Nội và TP HCM vào những năm 1990, 1994, 1996 và 2010, trong đó có một lần được đi qua thành phố Đông Hà, Quảng Trị. Trong cuộc đời 60 năm làm linh mục , người đã cống hiến 17 năm tuổi trẻ cho Việt Nam (1958-1975) và tuy sau 1975 không còn ở VN, về Pháp người đã có công đào tạo cho các linh mục VN qua Pháp du học. Người kể dòng Thừa Sai Paris ngày xưa gởi qua VN 80 linh mục , hiện nay 70 vị đã về với Chúa còn lại 10 người và chỉ duy nhất người sẽ ở lại với VN cho đến khi mãn phần. Hiện có một linh mục trẻ đang học tiếng Việt để làm người kế thừa của dòng Thừa sai Paris tại VN.
Đến 11g30 dù rất muốn nghe người nói chuyện, nhưng chúng tôi đành tạm biệt do các soeur báo đã tới giờ Cha dùng cơm trưa và nghỉ ngơi. Món quà chúng tôi tặng người là cuốn sách ảnh tựa đề Quảng Trị Đi Nhớ Về Thương của tác giả Phạm Đình Quát với suy nghĩ Ngài đã 85 tuổi, sức khỏe không còn tốt, chắc không thể có chuyến về thăm QT thì với cuốn sách này người có thể lật từng trang nhìn các tấm ảnh về Quảng Trị thân thương sẽ gợi cho người kỷ niệm về năm tháng xưa cũ người đã sống, đã phụng sự đức tin, chăn chiên…
Từ 17 năm gắn bó với giáo dân, rồi QT rơi vào thời kỳ bom đạn chiến tranh khốc liệt , trong người đã phát sinh tình cảm mến yêu miền đất nghèo nàn, gian khổ, nhưng đầy tình người này. Cha Etcharren, ông Tây chính hiệu mà nếu chỉ nghe tiếng nói không thấy người ai cũng nghĩ đó là người Quảng Trị. Chả trách ngài được người dân quê tôi mến thương đặt tên là Ông cha Quảng Trị!
Cuộc đời của Cha Etcharren là một chuỗi thời gian trọn vẹn dành phụng sự đạo và đời với đức tin không hề lay chuyển. Những gì Cha đã làm chỉ có Chúa mới biết rõ! Tôi là người ngoại đạo, có cơ may được diện kiến người một lần trong đời trong chuyến thăm viếng đặc biệt này, nhưng khi nghe kể về những công lao của người chăm lo cho dân Quảng Trị không kể là giáo hay lương, thú thật trong lòng tôi luôn dâng trào cảm xúc của sự ngưỡng mộ và tri ân vô hạn.
XIN LƯỢC KỂ CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP CỐNG HIẾN CỦA MỘT TÔNG ĐỒ CHĂN CHIÊN NHƯ SAU:
15/4/1932: Chào đời tại Irouléguy, Pháp
9/1950: Gia nhập Hội Thừa Sai Paris ( Missions Étrangeres de Paris), viết tắt là MEP.
1952-54: Đi nghĩa vụ quân sự Pháp
2/2/1958: Thụ phong linh mục tại MEP
4/1958: Nhận sứ mệnh truyền giáo tại VN, học tiếng Việt tại Kampuchia
1959: Phó xứ La Vang, Quảng Trị, thuộc Giáo phận Huế
1960: Phụ trách giáo điểm Mai Xá, Q Trị, Giáo phận Huế
1961: Giáo viên trường Providence (Thiên Hữu) và Tiểu chủng viện Hoan Thiện, Huế
1966: Quản xứ Đông Hà và khu vực Quảng Trị
1972: Đưa giáo dân và người QT đi tỵ nạn chiến cuộc tại Hòa Khánh, TP Đà Nẵng
1973: Đưa giáo dân và dân QT vào định cư tại Bình Tuy, Giáo phận Phan Thiết
1974: Đắc cử Bề trên Miền Hội Thừa Sai Paris (MEP)
1975: Bị buộc phải rời khỏi Việt Nam, trở về Pháp
1976: Đặc trách Mục vụ Di Dân toàn Pháp quốc (phụ trách việc tỵ nạn cho dân Việt Miên Lào)
1983: Tổng tuyên úy kiều bào Việt Nam tại Pháp
1986: Đắc cử Trợ phụ tá Tổng Quyền Hội Thừa Sai Paris
1992: Đắc cử Tổng Đại diện Hội Thừa Sai Paris
1993: Phụ trách Sở Tuyên úy đón tiếp các Linh mục Việt Nam sang Pháp du học.
1998: Đắc cử Bề Trên Tổng Quyền Hội Thừa Sai Paris và đảm nhiệm chức vụ này suốt 12 năm
2010: Nghỉ hưu tại Tòa TGM Huế theo lời mời của Đức Tổng GM Têphano Nguyễn Như Thể
9:15’ ngày 21/9/2021 về với Chúa – Hưởng thọ 89 tuổi, 63 năm mặc áo Linh mục
Lễ tiễn đưa và mai táng lúc 15:00 ngày 22/9/2021 tại nghĩa trang Đại Chủng Viện Huế.
KỶ NIỆM VỀ CHA TỪ MỘT SỐ NGƯỜI MÀ TÔI ĐƯỢC BIẾT:
1- Thầy Hoàng Đằng, Cựu Giáo sư NH, và Cựu Chánh thanh tra Sở Học Chánh tỉnh Bình Tuy cũ năm 1975 nhớ lại:
“Năm 1974, dân Quảng Trị vào Bình Tuy ở hai khu Động Đền và Láng Gòn; ở Động Đền, có trường trung học công lập Cam Lộ chuyển vào; ở Láng Gòn, chỉ có trường tư thục Đắc Lộ từ Đông Hà di cư vào, còn trường trung học công lập chưa có; dân Láng Gòn vận động mở trường trung học công lập, Sở Học Chánh Bình Tuy ủng hộ lập thủ tục, chính quyền tỉnh Bình Tuy thoả hiệp, Bộ Giáo Dục ở Sài Gòn đồng ý; qua lời ông Ngô Ngọc Hiệp - lúc đó làm Phó Tổng Thư Ký Bộ Giáo Dục, người quê thị xã Quảng Trị, Bộ không còn chính sách mở trường trung học công lập nữa mà các tỉnh mở loại trường trung học tỉnh hạt, tuy nhiên, Bộ ưu đãi cho trường hợp này với điều kiện địa phương phải dành sẵn đất để xây trường; anh em giáo chức di dân mình trình bày chuyện đó với Cha, Cha bảo mấy thầy khỏi lo, rồi Cha thương lượng mua lại khu lò than của nhà tư sản Phạm Ngọc Né với giá 37 triệu hay 3,7 triệu đồng (lâu quá, không nhớ chính xác). Đất mua xong, trường tạm khai giảng lấy tên trường trung học Nguyễn Phúc Chu (từ lớp 6 đến lớp 12) tại một cơ sở do UNICEF giúp xây dành cho bậc tiểu học. Bộ đang chuẩn bị cấp ngân sách để xây trường trung học thì biến cố 30/4/1975. Người được việc chỉ có ông Phạm Ngọc Né! Nhắc đến chuyện này, tôi muốn tỏ lòng cảm phục Cha - người mà trong giai đoạn đó không những vừa lo ăn, lo ở, lo tương lai ổn định cho dân Quảng Trị mà còn lo trường công lập trong khi đã có sẵn trường Công Giáo là trường Đắc Lộ. Cách đây mấy tháng, bạn tôi - thầy Đoàn Đức - nói với tôi có ghé thăm cha Etcharren ở nhà Chung Huế, tôi vô cùng ngạc nhiên; nay lại nghe anh Trị viết có thăm Cha ở Láng Gòn, thế là chắc chắn Cha đã chọn Việt Nam làm quê hương. Ước gì tôi có dịp thăm Cha một lần!”.
2- Anh F.X Đoàn Hiếu Trung (Trung Đoàn), người đi theo cha vào Hàm Tân trong chương trình khẩn hoang lập ấp hiện ở Giáo Xứ Đông Hà, Hàm Tân viết:
” Ngài là cựu Chánh Xứ Giáo Xứ Đông Hà ở ngoài Đông Hà, Quảng Trị, cùng dân các quận Đông Hà, Gio Linh, Cam lộ vào Bình Tuy.Ngài là vị chủ chăn hết lòng lo cho đàn chiên. Không những chỉ tín hữu thôi, nhưng tất cả, kể cả các tôn giáo bạn... Không chỉ đồng bào Đông Hà, nhìn chung cả dân Quảng Trị. Có những dự án của Ngài thực tế và hiệu quả! Như:Thuê nhà cho anh em Sinh Viên trú ở Sài Gòn(trước 75), mua bò về cho các người nghèo nuôi luân phiên trong Giáo xứ (kể cả người ngoài Công Giáo nếu đủ điều kiện Ban Mục vụ xét), cụ thể là hồ chứa Tân Hà, có nước làm ruộng được mấy năm! Hiện giờ Ban Thủy Lợi quản lý... Rất tiếc nước không về được, dân bỏ ruộng phần nhiều trồng bạch đàn và keo...
Tui xin mạo muội kể sơ về ba dự án đặc trưng , còn rất, rất nhiều dự án của Ngài…” .
3- CHÂN DUNG MỘT THỪA SAI HOÀN HẢO- Lê Cẩn FX61
Cha J.B. Etcharren đã đi vào cõi vĩnh hằng ngày 21.9.2021, kết thúc 89 năm hành trình dương thế và 63 năm linh mục. Chúng tôi biết ngài vào năm lớp 5eme tại chủng viện Hoan Thiện, thường gọi ngài là Cố Êt. Cha giáo J.B. Etcharren dạy môn francais. Lần đầu tiên chúng tôi học tiếng Pháp, nghe tiếng Pháp với người Pháp. Cố dùng cuốn sách Grands Coeurs – Ông Hà Mai Anh rất khéo dịch Tâm hồn cao thượng , diễn tả hết ý nghĩa- của Edmond de Amicis làm thủ bản. Sách giàu từ ngữ và mỗi trang sách là một bài dạy làm người, dạy cách ứng xử văn minh, lễ độ, tế nhị với cha mẹ, thầy giáo, bạn bè; là lời người cha dạy con đầy tình cảm. Bản dich từ nguyên bản tiếng Ý sang tiếng Pháp rất tốt ( theo nhận xét của Cha giáo). Sau môt năm học với Cha, ngoài nhưng bài học về giáo dục nhân bản, tiếng Pháp của học trò tiến bộ vượt bực, có thể viết bài văn tiếng Pháp xuôi chảy. Qua năm lớp 4eme tại trường Thiên Hựu, ngài dạy môn geographie và cathechisme.
Là dân xứ núi Basque miền Nam nước Pháp, thể hình cao lớn như những vị đồng hương là Đức Cha Urrutia, Cha Oxarango, xứng hợp với vóc dáng của Cố là chiếc xe môtô Harley dềnh dàng. Mỗi khi nghe tiếng nổ bành bành lớn/nhỏ là biết Cố đi hay về mà cảnh giác, loạng quạng bị bắt lỗi luật là Cố xuất cho một chưởng nên thân. Nói thế mà nhắc nhở nhau chứ chưa thấy Cố xuất chưởng với chú nào.
Tính tình Cố vui vẻ, thân thiện, dễ mến. Giờ giải lao chúng tôi hay lên phòng ngài, đôi khí có kẹo Tây ăn. Cố thường có một câu để động viên học trò trong lớp Vouloir c’est pouvoir, muốn là có thể được, phải biét khát khao và làm hết khả năng. Chú Lê Đình Tường PX 59, vào giờ làm vệ sinh nhà cửa hằng tuần, đang quét hành lanh trước phòng Cố, gặp Cố bước ra khỏi phòng liền thưa với Cố thưa Cha Vouloir c’est pouvoir bây giờ trở thành vouloir c’est couloir, ước muốn giờ là hành lang( đang lau quét). Cố cười thich thú kiểu chơi chữ và hay nhắc lại.
Cố là người nghiêm túc về đúng giờ, rất khó chịu khi bị sai giờ. Có một lần chú chấp lệnh đã để cho giờ chơi quá 5 phút mà chưa kéo chuông. Cố làm thay chú chấp lệnh. Nhiệt tình quá , chuông ré lên khác thường một hồi dài , tức tối nhảy khỏi chỗ gắn, rơi tự do xuống. Tạ ơn Chúa, sém qua vai ngài.
Cố rất chịu khó học tiếng Việt, cho ăn kẹo để gần gũi nói chuyện với thanh thiếu niên, thế mới xảy ra chuyện dở khóc dở cười. Thời gian năm 1959 bề trên đặt Cố làm phó giáo xứ La Vang để có cơ hội học tiếng Việt, Cố nghe chúng nói với nhau nhưng câu đại loại như Tổ cha mi, Ông nội mi ...mi mậc đồ đẹp hè, mi đi mô mà không kêu tao Cố nghe lạ tai bèn hỏi lại, chúng thưa đó là câu chúng con thân mật chào nhau. Cố thực hành bài tiếng Việt với Cha xứ, mấy dì phước. Ái chà , ai nấy đỏ mặt tía tai, giải thich cho Cố đó ngôn ngữ bụi đời tụi trẻ nói với nhau- bây giờ gọi là đám trẻ trâu- người lớn thanh lịch không sử dụng. Xem như Cố bị việt vị.
Cố rất tình cảm, yêu thương học trò. Anh bạn cùng lớp, dù đã xuất tu, du học Pháp , được ngài mời về quê nhà xứ Basque thăm quan, ở cùng gia đinh ngài cả tuần lễ. Có lần ngài ghé lại nhà tôi, nghe tiếng heo kêu, mạ tôi có nuôi mấy con nái, ngài xin ra coi, ngài xổ một từ mà tôi mới nghe lần đầu “ con nái ni đã phủ chưa?” , tiếng bình dân là chịu đực. Từ ngữ chính xác và thanh nhã.
Khi Cố Valour tử nạn vì xe bị mìn, Cố rời trường Thiên Hựu ra thay thế làm chánh xứ Đông Hà năm 1966. Trong môi trường mục vụ giáo xứ và truyền giáo, ngài như cá gặp nước, hết lòng vì con chiên bổn đạo và lương dân. Đúng là một “ mục tử mang lấy mùi chiên”, rất được dân yêu mến. Số phận mục tử gắn liền với đàn chiên. Năm 1973, Quảng Tri-Đông Hà là vùng chiến cuộc nên ngài đem dân vào tỉnh Binh Tuy. Sau biến cố 1975, ngài bị buộc về Pháp. Hai nhiệm kỳ làm bề trên tổng quyền Hội Thừa Sai Hải ngoại Paris, là khuôn mặt lớn của Hội. Ngài đã trở lai Việt Nam khi thời thế cho phép.
Con chim phượng hoàng của những dãy núi Pyrenees hùng vĩ xứ Basque đã bay về miền viễn đông xa lạ, chọn sông Hương núi Ngự và miền Dinh cát (Quảng Trị) làm quê hương. Nay chim phượng hoàng đã ngưng vỗ cánh. Và quê hương thứ hai đã ôm lấy thắm thiết Vị thừa sai đã hoàn thành sứ mệnh. Ngài an nghỉ trong nghĩa trang Đại chủng viện, ngôi mộ thứ 58 bên cạnh quí bậc đàn anh 25 vị cùng Hội dòng, cùng chí hướng, cùng tình yêu Việt Nam , yêu Giáo phận Huế với các Cố L. Cadiere, Roux, Cressonnier ...những người vì Tin Mừng cứu độ đã giã từ quê hương ông bà tổ tiên và mãi mãi gởi nắm xương tàn nơi mảnh đất xa lạ đã trở thành thân yêu.
Giờ đây, ngài đã về quê hương vĩnh hằng để diện kiến Đấng hằng sống, gặp lại bạn cố tri Cha bề trên PX. Nguyễn Văn Thuận, Cố G. Lefas ...
Nhớ về Cha cố J. B. kính yêu, vị ân sư , học trò chúng con nguyện cầu : “ Cửa công chính hãy mở cho tôi vào, cho tôi vào tạ ơn Chúa nơi cung điện ngợp quang vinh. Chính đây là chính đây là cửa công chính hãy mau tiến vào .. “ TV 118"
—-
4- BIẾT ƠN CHA -Đoàn Đức
Xã Tân Hà nói chung, và riêng Giáo xứ Đông Hà (Bình Tuy) rất biết ơn Cha J. B. Etcharren! Vì, mùa hè đỏ lửa 1972, ngài đã đưa các gia đình chạy loạn ở vùng Đông Hà-Quảng Trị, lương cũng như giáo, di tản vào Hòa Khánh, Đà Nẵng; rồi qua năm 1973, ngài lại dẫn họ vào định cư lập nghiệp tại Bình Tuy. Ngài lo lắng cho mỗi gia đình tỵ nạn, lương cũng như giáo, có nhà cửa, vườn tược, đất đai và dụng cụ canh tác. (Tôi nghe nói, lúc đó, cả thị xã Đông Hà Quảng Trị , cả chục ngàn người theo ngài vào Bình Tuy? Vì thế, lo cho họ nơi ăn chốn ở thuở ban đầu là rất vất vả!)
Ngài làm nhà nguyện đầu tiên ở Đông Hà năm 1974. Xây nhà xứ. Xây trường Tiểu học Tân Hà và Trạm xá. Ngài xây trạm xá xong, đã chuyển thuốc men từ Pháp về trạm xá đầy đủ, để chuẩn bị mở cửa thì đất nước biến chuyển (bây giờ nơi đây là trường Quân đội nhân dân)!
Sau ngày 30-4-1975, ngài vẫn ở Đông Hà với giáo dân của ngài, nhưng chỉ được ít tháng, rồi ngài phải lên đường hồi hương Pháp, quê hương của ngài.
Giáo hội Việt Nam cũng rất biết ơn ngài, vì từ năm 1998 đến năm 2010, trọn 12 năm làm Bề trên Tổng Quyền Hội Thừa Sai hải ngoại Paris, liên tiếp 2 nhiệm kỳ, ngài đã dành rất nhiều học bổng, để các Giáo phận gởi các thầy, các cha qua MEP du học.
Năm 2010, khi không làm bề trên nữa, ngài muốn về Việt Nam để gởi thân xác ngài trên quê hương Việt Nam, mà ngài rất yêu mến và muốn chọn làm quê hương thứ 2 của ngài. Và ngài đã được nhà nước chấp thuận cho về nghỉ hưu tại Toà Giám mục Huế.
Ngài nói tiếng Việt rất giỏi (tiếng Quảng Trị, Huế), nếu không thấy ngài và chỉ nghe ngài nói tiếng Việt, thì chúng ta không thể ngờ đó lại là một ông Tây! Ngay cả tiếng lóng Quảng Trị - Huế, ngài cũng khá rành rọt!
Hôm nay, ngài đã đi hết chặng đường của một vị Thừa Sai nhiệt thành trên quê hương Việt Nam, đặc biệt trên quê hương Đông Hà, Quảng Trị và Bình Tuy (Tân Hà - Hàm Tân)
Xin được thắp nén hương lòng kính nhớ và cảm phục vị tiền nhiệm đã hết lòng vì con chiên bổn đạo – ngay cả với anh chị em lương dân!
Và xin Chúa sớm đưa Linh hồn Gioan Baotixita về hưởng hạnh phúc bên Chúa!
5- CÒN TRONG KÝ ỨC - Đinh Quang Lê nhớ lại lúc còn là cậu bé theo gia đình trên chuyến xe đưa dân QT tạm cư tại Đà Nẵng làm tiếp chuyến di dân vào Bình Tuy:
…”Đầu năm 1974- Những chuyến xe khách 45 chỗ của các hãng xe chạy đường dài: Sài Gòn- Đà Nẵng: Phi Long, Tiến Lực, Thuận Thành, MIền Trung… chở nhiều gia đình Đông Hà- Quảng Trị từ trại Tạm cư Hòa Khánh Đà Nẵng sau khi họ rời bỏ nơi chôn rau cắt rốn của mình ở QT vào lánh nạn tại Đà Nẵng rồi vào phương Nam theo chương trình “ khai hoang lập ấp” do Quốc Vụ Khanh Phan Quang Đán của chính phủ VNCH đặc trách, dưới sự dẫn dắt của các vị lãnh đạo tinh thần tôn giáo, đặc biệt là các Linh mục Công giáo đến khu nhà lá buông (lá kè) (*) sơ sài dựng tạm tại Tân Hà (Láng Gòn, huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Tuy cũ). Anh Đinh Quang Lê kể lại: “Sau hành trình khá dài – hơn 30 tiếng đồng hồ, xe xuất phát từ Hòa Khánh: Từ 9 giờ sáng, nghỉ qua đêm tại Sông Cầu, Phú Yên và vào khoảng 5 giờ chiều ngày hôm sau đến Láng Gòn, Hàm Tân, Bình Tuy cũ .
(*) Khu nhà dành cho chúng tôi là một khu nhà lợp bằng lá buông (lá kè) đơn sơ, kề cận đường tỉnh lộ (cách ngả ba 46, QL 1 khoảng 15 km) ở giữa một khu rừng chủ yếu là cây dầu rái thân thẳng, to và cao, lác đác có vài loại cây khác như mai rừng, xoài rừng. Khu nhà được xây dựng tạm bợ trước để đón các hộ đa số là dân tỵ nạn Quảng Trị trong đó có gia đình tôi đi khai khẩn đất hoang di dân và tạo dựng quê hương mới tại Bình Tuy. Đức Cha Etcharren là người đã có công đưa dân QT tỵ nạn chiến cuộc từ Đà Nẵng vào lập nghiệp tại Bình Tuy…”
6- Cảm nghĩ của Thầy Đỗ Trinh Huệ, PX 53, Cựu GS Trường TH Nguyễn Hoàng, người được trao Sắc Phong và Huân Chương Hiệp Sĩ Tòa Thánh, về Cha Etcharren:
“ Có lẽ đây là người Pháp cuối cùng nói tiếng Việt y hệt như người dân Quảng Trị, với đủ âm săc và phương ngữ vùng miền.
Cũng như Cadiere, ước nguyện cuối cùng là được chết và chôn ở Việt Nam: người vừa được mai táng ngày 22-9-2021 (89 tuổi) cùng một nghĩa trang với Cadiere (chết tuổi 86) tại Huế.
Ước nguyện thứ hai là được trở thành công dân Việt Nam; ước nguyện chưa thành ... nhưng tâm tư tình cảm và mọi cách thế ứng xử đã minh chứng 100% đã thanh người Việt!
Có thê nói đây là một Cadiere thứ hai bằng hành động và cuộc sống.
Những cựu sinh viên, giáo chức ,
phần nhiều không đồng tôn giáo, từng tiếp xúc gần gũi đã nghĩ gì về con người xưa nay hiếm này?
Xin phép chia sẻ những cảm nghĩ của họ ( cám ơn anh Anh Tri là người trong cuộc đã có bài viết rất cảm động và tôi xin shares theo đây)”
7- Cảm nghĩ của TS. Lê Đình Cai người QT định cư tại HK:
Dear chú Trị ,
Anh đọc rất kỹ bài viết "ÔNG CHA QUẢNG TRỊ ". Bài viết hay và rất chân thật.
Cha Etcharren đã làm việc ở các họ đạo thuộc Đông Hà ,Cam Lộ,Gio Linh ...Vai trót của cha nổi bật nhất trong lòng dân Quảng Trị,lương cũng như giáo ,là đã giúp mọi người ổn định cuộc sống buổi đầu trên đất Bình Tuy khi phải di tản vì chiến tranh.Rồi Ngài còn giúp anh chị em sinh viên gốc gác Quảng Trị có nơi ăn chốn ở tạm thời khi theo học ở Sài Gòn ...Những công việc Ngài làm thật cao quý ...Anh vì rời xa Quảng Trị kể từ đầu thập niên 1960 ,nên không được biết về Ngài . Cám ơn Trị đã viết về công ơn Ngài rất rõ nét để con dân Quảng Trị thế hệ sau được biết về người đại ân nhân một thời trên vùng đất địa đầu giới tuyến khốn khổ này...Quê hương mình chịu đựng quá nhiều thương đau của cuộc chiến Quốc Cộng vừa qua .
Thời gian trôi qua đã hơn nửa thế kỷ, nhưng quê hương khốn khổ ngày ấy nào dễ có ai quên...
Quý mến,
Lê Đình Cai
8- Kỷ niệm về các cố Linh mục Nguyễn Thanh Hoan và Etcharren của Thầy Lê Hữu Thăng, cựu GS trường TH Nguyễn Hoàng, Cựu Trưởng Đại diện Hội Hồng Thập Tự miền Trung ( trước 1975):
“Tui đã đọc và biết được 2 linh mục phục vụ cư dân Quảng Trị qua những năm chiến tranh:
1/ Cha Hoan - Cha Xứ quản hạt Đông Hà, Hiệu trưởng trường TH Đắc Lộ Đông Hà, có chương trình cấp học bổng cho sinh viên ( Công giáo ) cũng hay lắm. Tài trợ HB cho SV, sau khi ra trường phục vụ tại quê hương 1-2 năm.
Thỉnh thoảng đi cứu trợ Cùa, Cam Lộ đều ghé thăm Cha, mùa mưa ghé thăm Cha anh em uống rượu Lễ cho ấm bụng… Cha hiếu khách lắm.
2: Tui gặp Cha Etcharren vài lần về họp ở Sài Gòn của Chương trình Khẩn hoang Lập ấp của Phó Thủ tướng Phan Quang Đán. Tui là dân Q Trị ,Hội Hồng Thập Tự được mời họp, thì tui đại diện HTT miền Trung đi họp. Tui tìm làm quen để nghe ngóng nhu cầu mà báo cáo TƯ xin cứu trợ. Việc thực hiện thì có HTT địa phương lo. Tui còn nhớ cha Đỗ Bá Ái làm tốt việc xã hội…
9- Ấn tượng lần gặp Cha Etcharren của TS. Trần Kiêm Đoàn, cựu Gs trường TH Nguyễn Hoàng, định cư tại HK:
“Cám ơn Anh Chị Em Quảng Trị đã chuyển tiếp cho đọc một thiên bút ký rất cảm động về Cha Etcharren.
Năm 1972 trên đường tản cư vào Đà Nẵng và dạy trường Nguyễn Hoàng tại Hoà Khánh, tôi đã có được một lần diện kiến Cha Etcharren. Giọng Quảng Trị của cha thật lưu loát và ấm áp như người bản xứ. Tôi không tìm thấy ở Cha phong thái một linh mục chăn chiên mà là một mẫu người nhân văn và từ ái đáng quý.
Là một Phật tử thuần thành, tôi xin được cầu nguyện cho linh hồn Cha được an nghỉ và hưởng phúc đời đời bên Hồng ân Thiên Chúa. TKĐ”
10- Học trò Đào Văn Nhẫn, cựu GS trường TH Nguyễn Hoàng QT, kể câu chuyện gặp lại thầy Etcharren sau 30 năm tại Pháp. Chuyện giữa 2 người nhưng thấm đẫm tình cảm và đầy tính nhân văn về một người nước ngoài trót phải lòng quê hương Quảng Trị thể hiện qua tiếng nói của ông! Xin mời xem một phần của bài viết:
“…May mắn thay, ngay tại cổng tôi được biết hiện có Cha J.B Etcharren, một Cha từng dạy tôi Sử hồi còn Trung Học, đang có mặt tại đó với chức Tổng đại diện Hội Thừa Sai Paris.
Khi từ cổng vào để đến phòng Cha, vừa hồi hộp, vừa xúc động nên tôi cũng không biết mình sẽ làm gì, nói gì trong những giây phút đầu tiên sau khoảng 30 năm Thầy trò mới gặp lại , mà ở một nơi xa cách nơi thầy trò biết nhau trước đây nửa vòng trái đất!
Đúng là một cuộc gặp gỡ đầy bất ngờ và xúc động !Cha đã vui vẻ và ân cần tiếp tôi trong căn phòng làm việc rộng lớn và đầy cả sách vở.Thú thật tôi và Cha chỉ quen biết và gần nhau hồi tôi học với Cha và gặp gỡ Cha hàng ngày khi tôi là học sinh nội trú trường Thiên Hữu vào cuối thập niên 50, sau đó Cha đảm nhiệm công việc khác phải rời trường nên tôi và Cha cũng ít khi có cơ hội gặp nhau trực tiếp và cứ sợ Cha sẽ không nhận ra mình !
Như khi tiếp xúc với các người nước ngoài có biết ít hay nhiều tiếng Việt, tôi có thói quen dùng trước tiên tiếng nước họ như là một thái độ bày tỏ sự thân thiện,vừa là để có dịp rèn luyện thêm tiếng nước ngoài, và nhất là vấn đề tế nhị không làm lúng túng người không rành và không quen nói tiếng Việt .i
Song với Cha Etcharren thì khác, lúc bước vào cửa phòng tôi đã theo thói quen chào bằng tiếng Pháp và tự giới thiệu. Cha đã vui mừng khoát tay và nói bằng tiếng Việt , với chất giọng đặc trưng Quảng Trị ,rõ ràng và dứt khoát –“Khỏi cần, tôi nhớ anh mà” ! và thế là bao kỷ niệm lại ùa về giữa hai chúng tôi. Cha đã thăm hỏi tình hình hai trường Thiên Hữu và Tiểu chủng viện Hoan Thiện tại Huê, nơi cha đã từng ở và giảng dạy cùng những người mà Cha đã từng quen biết .Thỉnh thoảng vì phản xạ đôi lúc tôi dùng tiếng Pháp thì Cha lại đối đáp bằng tiếng Việt,kéo tôi trở lại với tiếng Việt, hoặc đôi lúc thấy Cha có vẻ tần ngần dừng lại câu đang nói , tôi định xen vào giúp Cha thì Cha lại tiếp tục nói ngay bằng tiếng Việt và tôi đã hiểu : Cha bị xúc động nên không thể nói hết câu chứ tiếng Việt của Cha thật sự quá dồi dào và phong phú ! cách dùng từ, tiếng lóng địa phương,các địa danh , tên người liên quan mà cha quen biết đã được Cha dùng một cách nhuần nhuyễn trong suốt câu chuyện. Điều Cha quan tâm nhất là đời sống và tình hình dân chúng nói chung tại Việt nam và các người dân Quảng Trị mà có một thời gian dài Cha đã sống cùng họ .
Ngạc nhiên thay ! Gần 20 năm xa Việt Nam tiếng Việt của Cha và giọng nói Quảng Trị của Cha vẫn không thay đổi, vẫn là chất giọng ấm áp,truyền cảm, vẫn là giọng Quảng Trị dể nhận biết làm cho tôi có cảm tưởng như đang tiếp chuyện với Cha ngay tại Việt Nam,tại Quảng Trị, tại vùng nghèo khổ , nhiều tai ương của những năm về trước.
Vì học chương trình Pháp và ở nội trú trong trường công giáo nên tôi có điều kiện quen biết nhiều Cha nước ngoài , thật sự có hai Cha làm tôi cảm phục về khả năng nói tiếng Việt : Cha Etcharren nói tiếng Việt giọng Quảng Trị và Cha Champou (dòng Tên ) một thời là Giám Đốc Trung Tâm Sinh Viên Xavier Huế thì nói tiếng Việt với giọng Bắc hoàn toàn.Cả hai Cha đều nói đúng giọng địa phương mà có thể khi quay lưng lại ta có có cảm tưởng như hai người Việt Nam, một người gốc Quảng Trị và một người gốc Bắc đang nói chuyện với nhau !Chỉ có những người thương dân Việt Nam với một tình cảm đặc biệt nào đó, thông cảm , chia sẻ và giúp đỡ tân tình người Việt nam như thế nào đó mới có nghị lực và quyết tâm học giỏi tiếng Việt !Bởi lẽ,bên cạnh đó, cũng có nhiều Cha ở Việt Nam lâu hơn Cha Etcharren và cha Champou nhiều nhưng tôi chưa bao giờ nghe các Cha đó nói một câu hoặc một chữ tiếng Việt nào. Đáng tiếc thay !
Cuộc nói chuyện suốt cả buổi sáng với Cha tại MEP, ngay tại thủ đô Paris nước Pháp đã để lại cho tôi nhiều ấn tượng về một con người suốt cả cuộc đời quên mình gắn bó với đất nước Việt nam để khi phải rời Việt Nam hành trang mang theo là những kỷ niệm , những tình cảm và đặc biệt nhất là tiếng Việt với giọng nói Quảng Trị mà Cha đã không bao giờ quên ! Nhà Văn Pháp Alphonse Daudet cũng như nhà sử học Việt nam Vương Hồng Sển đã từng ví von sức mạnh của tiếng nói : “Tiếng nói là chìa khóa mở được bất kỳ cánh cửa nào”.Cánh cửa khó khăn để mở nhất là Cha đã trở về và chết trên quê hương Việt Nam theo ước nguyện !
DVN, SG ngày 1 tháng 10 năm 2021
/
.
.jpg)
Bài đăng
