Gồm các bài :
2. Chúa Nguyễn Hoàng " Người đi mở cõi".
1. Sự tưởng niệm lặng lẽ
SỰ TƯỞNG NIỆM LẶNG LẼ
Danh thơm của người mở cõi dành cho ngôi trường được vinh dự mang tên, tên trường nay cũng không còn
2. Chúa Nguyễn Hoàng " Người đi mở cõi".
1. Sự tưởng niệm lặng lẽ
TT - Hội thảo “Quảng Trị - đất dựng nghiệp của chúa Nguyễn Hoàng” do
UBND tỉnh Quảng Trị và Hội Khoa học lịch sử Việt Nam phối hợp tổ chức
vừa diễn ra ngày 25-9
Hình ảnh quen thuộc gắn với chúa Tiên Nguyễn Hoàng. Ảnh Lê Đức Dục
Hội thảo được tổ chức đúng vào dịp kỷ niệm 455 năm
Nguyễn Hoàng từ đất Bắc vào dựng nghiệp, sau đó nối đời mở mang cõi bờ
cương vực xứ Đàng Trong (1558-2013). Và năm 2013 cũng là lễ kỷ niệm 400
năm ngày mất của chúa Tiên Nguyễn Hoàng (1613-2013). Một hội thảo có tầm
vóc quốc gia, diễn ra tại Nhà văn hóa trung tâm huyện Triệu Phong ở thị
trấn huyện lỵ Ái Tử, ngay trên chính mảnh đất mà gần năm thế kỷ trước,
khi Nguyễn Hoàng vào đây đã chọn làm lỵ sở. Rồi từ miền cát trắng này,
với tầm nhìn chiến lược của mình, chúa Nguyễn Hoàng đã góp phần dựng nên
hình hài nước Việt gấm vóc để lại cho hậu thế hôm nay.
Giáo sư Phan Huy Lê, chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt
Nam, trong bài phát biểu khai mạc hội thảo đã nhắc lại cuộc hội thảo
“450 năm chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn (1558-2008)” ở Thanh Hóa năm
2008 và nhấn mạnh: “Về triều Nguyễn có nhiều vấn đề thảo luận, có vấn đề
tranh luận gay gắt, nhưng về các chúa Nguyễn thì hội thảo đạt sự nhất
trí cao trong sự nhìn nhận và đánh giá cao sự nghiệp khai phá mở mang bờ
cõi, tạo dựng nên một lãnh thổ quốc gia gần như lãnh thổ nước Việt Nam
hiện tại”.
Công lao ấy của các chúa Nguyễn, đặc biệt là chúa Tiên
Nguyễn Hoàng - người “mang gươm đi mở cõi” - dù bao dâu bể đổi dời vẫn
trung trinh giữa đời dân một niềm yêu kính. Nhưng dấu tích của chúa Tiên
Nguyễn Hoàng với mảnh đất Quảng Trị này, bao binh lửa chiến tranh và cả
những ngộ nhận một thời đã xóa sạch, nay không còn một dấu chứng nào để
nương vào đó mà tái hiện. May vẫn còn một pho tượng đồng của thái phó
Nguyễn Ư Dĩ, vốn là cậu ruột của chúa Nguyễn Hoàng được đúc từ thế kỷ
nào không rõ, nay vẫn được dân vùng Trà Liên gìn giữ cẩn thận và được
tôn là “bảo vật quốc gia”.
33 bản tham luận với gần 400 trang in trong kỷ yếu hội
thảo có lẽ khắc họa phần nào công tích chúa Nguyễn Hoàng với miền đất
Quảng Trị và cả xứ Đàng Trong từ thế kỷ 16 cho đến sau này. Nhưng hội
thảo đâu chỉ để nhắc lại trăm năm công tích. Giáo sư Phan Huy Lê cho
biết: trước hội thảo về chúa Nguyễn và triều Nguyễn tại Thanh Hóa, cố
thủ tướng Võ Văn Kiệt đưa ra gợi ý là chọn một vị trí trung tâm nào đó
trên đất Nam bộ dựng một tượng đài hoành tráng của chúa Tiên Nguyễn
Hoàng để bày tỏ tấm lòng tri ân của hậu thế đối với sự nghiệp của ngài.
Và giáo sư Phan Huy Lê cũng gợi ý: “Trên đất Quảng Trị - nơi gắn bó với
công cuộc khởi nghiệp và dựng nghiệp của chúa Tiên, ngoài các di tích
cần bảo tồn, tôn tạo cần nghĩ đến một ngôi đền, một công trình tạo hình
và một lễ hội nào đó để ghi nhận, tôn vinh công lao của chúa Tiên. Đây
là một việc làm rất cần thiết và có ý nghĩa không chỉ đối với nhân dân
Quảng Trị mà cho cả nước”.
Từ thanh gươm cắm xuống bãi cát chang chang miền Ái Tử
455 năm trước, nay cõi bờ nước Việt thênh thang đến Cà Mau, Hà Tiên, sự
khởi đầu từ chúa Tiên Nguyễn Hoàng ngày ấy, sử sách dễ gì chép hết công
lao? Vậy mà ở thị xã Quảng Trị, ngôi trường trung học đầu tiên được mang
tên chúa Nguyễn Hoàng, sau hơn 40 năm, sau bao lần đề đạt, nay vẫn chưa
được đặt lại tên xưa với niềm thành kính ngưỡng vọng.
Không xa hội trường Nhà văn hóa trung tâm huyện Triệu
Phong ở thị trấn Ái Tử là sân bay quân sự Ái Tử (nay đã bỏ quy hoạch làm
sân bay), chạy dài giữa một bên là sông Thạch Hãn, một bên là quốc lộ 1
thiên lý Bắc - Nam. Trong ước vọng của nhiều người, giá như trên khu
đất là sân bay Ái Tử này, một khu lưu niệm chúa Tiên Nguyễn Hoàng được
mọc lên, có một tượng đài Nguyễn Hoàng soi bóng xuống dòng Thạch Hãn và
đền thờ của ngài, cho những khách ngược xuôi trên con đường thiên lý
chạy suốt từ Lạng Sơn đến Cà Mau kia sẽ dừng lại nơi đây ít phút, ngẫm
ngợi về công đức tiền nhân.
LÊ ĐỨC DỤC
Điềm lành báo được Nước
Trên tấm phông chính của cuộc hội thảo lần này là hình
ảnh tái dựng câu chuyện khi Nguyễn Hoàng vào trấn nhậm, các bô lão ở
mảnh đất Ái Tử này đã mang dâng lên chúa bảy vò nước mát. Giữa xứ sở
được mệnh danh là “Ô châu ác địa”, nổi tiếng khô khát nắng nôi, người
dân dâng nước cho chúa Tiên là một hành động rất thực tế, những vò nước
ấy không chỉ là nước uống. Sử cũ chép rằng quan thái phó Nguyễn Ư Dĩ,
phò tá tổng trấn Nguyễn Hoàng nhân câu chuyện dân dâng bảy vò nước ấy đã
nói rằng: “Trời ban cho tất cả là điềm báo, nay quan tổng trấn mới đến
mà dân đem hiến nước, đó là điềm lành báo được Nước”.
SỰ TƯỞNG NIỆM LẶNG LẼ
Danh thơm của người mở cõi dành cho ngôi trường được vinh dự mang tên, tên trường nay cũng không còn
Cho dẫu dấu tích của buổi đầu chúa Nguyễn Hoàng mở cõi hay về sau, khi những vị vua yêu nước tiếp tục chọn Quảng Trị lập căn cứ kháng chiến, đã bị nhạt nhòa thì tâm khảm con dân miền đất này vẫn ghi lòng tạc dạ niềm tri ân với tiền nhân. Một trong những niềm tưởng niệm ấy là ngôi trường trung học đầu tiên của tỉnh Quảng Trị được mang tên chúa: Trường trung học Nguyễn Hoàng. Danh thơm của người mở cõi dành cho ngôi trường được vinh dự mang tên, tên trường nay cũng không còn.
Trường Nguyễn Hoàng
Hiếm có ngôi trường nào đặc biệt như Trường Nguyễn Hoàng. Được một nhóm thân hào, nhân sĩ ở thị xã Quảng Trị lập ra vào năm 1951 là trường trung học tư thục, năm học tiếp theo được công nhận là trường công lập và đến niên khóa 1953-1954 mang tên Trường trung học Nguyễn Hoàng. Quảng Trị vốn là đất địa đầu giới tuyến, sau những tao loạn thời cuộc Trường Nguyễn Hoàng đã có lúc dời vào tận Hòa Khánh (Đà Nẵng) nhưng vẫn giữ nguyên tên gọi.
Sau 24 năm tồn tại, sau ngày giải phóng (1975) ngôi trường trung học đầu tiên của tỉnh Quảng Trị không còn mang tên Nguyễn Hoàng. Trên vị trí trường xưa mọc lên một ngôi trường trung học mới mang tên Trường cấp III Triệu Hải, và sau những lần tách nhập địa giới hành chính, bây giờ ngôi trường ấy mang tên Trường THPT thị xã Quảng Trị.
Trường Nguyễn Hoàng không còn mang tên xưa nhưng những thế hệ cựu học sinh Nguyễn Hoàng đã mang theo hình ảnh ngôi trường cùng tên vị chúa mở cõi đi khắp năm châu bốn bể. Hiếm có ngôi trường nào với nhiều thế hệ trò giỏi như Trường Nguyễn Hoàng, không chỉ trước 1975 mà hơn 30 năm nay vẫn gìn giữ và phát huy truyền thống đất học.
Đi đến đâu, những cựu học sinh miền đất này vẫn mang niềm tự hào “học trò Nguyễn Hoàng”, dù họ đang là anh nông dân hay chữ lam lũ ruộng vườn hoặc những nhà khoa học, doanh nhân đang sống ở chân trời góc biển. Đó cũng là sự tưởng niệm lặng lẽ rằng cho dẫu thế nào thì không ai, không điều gì bị lãng quên, như sau này nhà thơ Nguyễn Duy cảm khái về lễ cải táng vua Duy Tân: “Bao triều vua phế đi rồi/ Người yêu nước chẳng mất ngôi bao giờ”.
Năm 2006, những cựu học sinh Nguyễn Hoàng đã góp tay để cho ra đời tập sách Chân dung và kỷ niệm. Chỉ chưa đầy hai năm, tiếng gọi của những cựu học sinh Nguyễn Hoàng đã nối vòng tay lan xa khắp các châu lục, đã có bốn tập sách, mỗi tập dày ngót ngàn trang in những hồi ức, kỷ niệm về ngôi trường. Tâm nguyện của những học trò ra đi từ mái trường này vẫn là không làm điều gì thẹn với uy danh tiền nhân mà ngôi trường được mang tên.
Mơ một nơi lưu bóng tiền nhân?
Dấu ấn của các chúa Nguyễn trên đất Quảng Trị không chỉ ở Ái Tử, Trà Bát, Cửa Việt… Bây giờ đi ngược lên miền tây huyện Gio Linh, nơi những rừng cao su xanh tốt bạt ngàn, đặc biệt với hệ thống giếng cổ độc đáo được xếp hạng di tích quốc gia, ít ai biết miền đất ấy đã được Nguyễn Hoàng mở mang bằng việc đưa các tù binh nhà Mạc lên đấy khai khẩn, lập nên làng xóm (sau này cũng với chính sách ấy ông đã đưa tù binh nhà Trịnh vào khai phá các vùng đất mới từ Quảng Ngãi vào đến Phú Yên ngày nay).
Hay giờ đây cái tên Lao Bảo trở nên nổi tiếng là đầu cầu của hành lang kinh tế Đông - Tây nối Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, là cửa ngõ đường xuyên Á, một khu kinh tế đặc biệt trên biên giới Việt - Lào. Tuy nhiên ít ai biết vào năm Nhâm Tuất (1622), chính Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên là người đã lập nên dinh trấn Ai Lao này để canh phòng nạn cướp bóc nơi biên thùy, tạo sự thông thương buôn bán với các bộ lạc Lạc Hoàn, Vạn Tượng (Lào), khi ấy thủ phủ vẫn ở làng Trà Bát.
Nhiều nhà nghiên cứu đã nói rằng tìm hiểu về triều Nguyễn mà thiếu chặng đường khởi nghiệp ở Quảng Trị là một thiếu hụt đáng tiếc. Nhưng Quảng Trị, trải qua mấy chục năm binh lửa đạn bom, dấu vết di tích đã không còn được bao nhiêu. Bom đạn phá một phần, những nhìn nhận thiếu khách quan về nhà Nguyễn suốt mấy chục năm qua, sự vô tâm của con người cũng góp phần xóa đi phần ít ỏi dấu tích còn lại.
Trong một lần làm việc với lãnh đạo huyện Triệu Phong (với huyện lỵ đang đóng tại vùng đất Ái Tử), chúng tôi được biết huyện Triệu Phong cũng mong muốn tôn tạo, trưng bày những dấu vết của thủ phủ Ái Tử, dinh trấn Trà Bát. Nhưng cũng chỉ là ước mong vậy thôi, chưa có gì khởi động. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân gợi ý khó có thể phục dựng tất cả, bởi đó là công việc đòi hỏi nhiều kinh phí và tốn kém, nhưng có một cách làm khác là thu nhỏ những di tích ấy bằng những mô hình với tỉ lệ nhỏ hơn, và tập trung tất cả mô hình ấy vào một khu vực.
Ở Ái Tử có một khu đất rộng chạy sát sông Thạch Hãn lâu nay vẫn được giữ để làm sân bay trong tương lai (thời chiến tranh là sân bay quân sự của Mỹ). Tuy nhiên, mới đây quy hoạch sân bay cho Quảng Trị đã được dời ra vùng Quán Ngang, huyện Gio Linh. Nhiều người mơ ước trên khu đất định làm sân bay ấy, những dấu tích buổi đầu mở cõi của chúa Nguyễn Hoàng được phục dựng, mô hình thành Tân Sở được tái hiện trở thành một bảo tàng thu nhỏ nhưng sinh động, để rồi khi đến đó người ta hình dung được lịch sử khai mở Đàng Trong đã bắt đầu từ miền đất Ái Tử như thế nào, công cuộc kháng chiến của vua Hàm Nghi và thành Tân Sở đã diễn ra ra sao… Âu cũng là hậu thế tri ân tiền nhân vậy!
Nhưng ước mơ chuyện ngôi trường xưa được mang lại tên Nguyễn Hoàng, một con phố trung tâm nơi đô thị cửa ngõ Lao Bảo mang tên Chúa Sãi… có là điều quá khó khăn khi lịch sử trước hết là sự công tâm và quá khứ lịch sử cũng cần sòng phẳng?
Bài đăng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét